یادداشت دکتر محمد بیدگلی – مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل ایران با عنوان:

شاخصه های سرمایه اجتماعی در ایران

سرمایه اجتماعی عبارت از نوعی اعتماد،همبستگی اجتماعی،همیاری و قانون گرایی که وقتی وجود دارد در رفتارهای متقابل افراد قابل پیش بینی و قابل کنترل می شود، هر چه رفتارهای افراد پیش بینی پذیرتر و کنترل شده تر باشد،هزینه ای که به دیگران تحمیل می کنند کمتر است.سرمایه اجتماعی، همه ما را به هم نزدیک می کند تا تعامل داشته باشیم،دادو ستد کنیم،فکر کنیم و همکاری کنیم و هم شرایط قابل اعتمادی ایجاد کنیم که آن همکاری نیز روان و کم هزینه باشد. به عبارت دیگر، سرمایه اجتماعی را می توان به عنوان ویژگی یا حالتی در اندیشه و عادات رفتاری افراد تعریف کرد که باعث می شود هم به راحتی با هم تعامل و همکاری کنند و هم در این همکاری اگر با برخوردها یا تضاد منافع روبه رو شدند، بتوانند با کمترین هزینه آن را حل و فصل کنند. هم اکنون در جهان، دیگر کشورها نمی توانند برای توسعه نیافتگی خود کسری منابع مالی و کسری نیروی انسانی را بهانه کنند، چون به اندازه کافی در جهان منابع مالی هست. همچنین در جهان امروز کمبود سرمایه انسانی وجود ندارد.وقتی کشوری سرمایه انسانی کافی نداشته باشد، به راحتی می تواند از سایر کشورهای دنیا جذب کند، اما همه اینها یعنی جذب سرمایه انسانی و سرمایه های اقتصادی فقط زمانی امکان پذیر است که آن کشور فضای زندگی اجتماعی و فضای کسب و کار را به گونه ای سازماندهی کند که سرمایه اجتماعی در آن بالا باشد.به نظر می رسد مدیران و مسئولین کشور ابتدا باید یک محیط اقتصادی و اجتماعی بسیار قابل اعتماد و سازمان یافته و قانونمند ایجاد کنند.به گونه ای که سرمایه اجتماعی در آن بسیار بالا برود، آن گاه انبوهی از انواع سرمایه اقتصادی و انسانی از سراسر دنیا به سوی ایران عزیزمان سرازیر خواهد شد. بدون سطح لازمی از سرمایه اجتماعی، دو نوع دیگر سرمایه کارکرد خود را از دست می دهند.رشد اقتصادی نیز شرط لازم برای توسعه است. اگر توسعه را شرط لازم و نه کافی برای ایجاد جامعه ای سعادتمند تلقی کنیم، آن گاه باید گفت در دنیای جدید ابزار اصلی تحقیق این شرط لازم، داشتن سطح قابل قبولی از سرمایه اجتماعی است.

شاخصه هایی که جامعه شناسان برای تحقق سرمایه اجتماعی به کار می برند عبارتند از اعتماد،همیاری و مشارکت. وقتی در جامعه ای اعتماد بالا باشد، سرمایه اجتماعی بالاست. البته اعتماد دو مفهوم دارد. یکی اعتماد خاص که به معنی اعتماد فرد به کسانی است که آنها را می شناسد مثل اعتماد فرد به برادرش، اعتماد فرد به دوستش، اعتماد فرد به معلمش و غیره. دوم اعتماد عام است یعنی اعتماد افراد به کسانی که نمی شناسند ولی عضوی از جامعه هستند مثل اعتماد افراد به پلیس، اعتماد افراد به فروشندگان، اعتماد افراد به رانندگان تاکسی و غیره.اگر مردم به هر دلیلی نسبت به یکدیگر بدبین و بی اعتماد باشند، این باعث کاهش سرمایه اجتماعی در آن جامعه می شود. پس برای افزایش سرمایه اجتماعی لازم است شاخصه اعتماد عام را افزایش دهیم. شاخصه دوم و سوم سرمایه اجتماعی، مشارکت و همیاری است. طبیعتا هر چه در جامعه ای مشارکت بالاتر باشد ، وضع سرمایه اجتماعی بهتر خواهد بود و در نهایت شاخصه سوم همیاری است که بدین معناست که مردم بدون منت و چشم داشت و بدون آنکه احتمال دهند که روزی خدمات آنها جبران خواهد شد، به کسی کمک کنند مثلا به راننده ای که بنزین خودرواش تمام شده است و غیره که اینها از مصادیق همیاری است. احترام به قانون،فقدان فساد در ادارات، احترام به ارباب رجوع یا مصرف کننده، رعایت استانداردهای تولیدی و خدماتی، رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی و نظایر این ها می توانند نشانه سرمایه اجتماعی در یک کشور تلقی گردند.

دکتر محمد بیدگلی – مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل ایران